Sosyal Buhrandan Çıkışta Eğitim -Ziya Gökalp ile Satı Bey’in Eğitim Anlayışlarının Karşılaştırılması-

II. Meşrutiyet dönemi Osmanlı Devleti’nin durdurulamayan geri gidişine çözümlerin arandığı bir kriz ve buhran dönemi olarak ifade edilebilir. Dönemin pek çok mütefekkiri bu buhrandan çıkışın en kestirme yolunun eğitimden geçtiğini düşünmüşlerdir. Ziya Gökalp ve Satı Bey de Osmanlı toplumunun içinde bulunduğu buhran durumundan eğitim marifetiyle çıkacağına inanan önemli mütefekkirler arasında yer almaktadır. 
İttihat ve Terakki Cemiyeti (İTC) ve Türkçülüğün ideoloğu olan Ziya Gökalp ile Osmanlının ilk pedagoji kitabının yazarı ve Dârülmuallimîn’in müdürü Satı Bey, ortaya koydukları fikirler, eğitime dair görüşleri, icracı yönleri ve “eğitimci-mütefekkir” nitelikleriyle dikkat çekmektedir. Bu yüzden bu iki isim dönemin eğitime dair problemlerinin anlaşılması ve bugüne ışık tutması açısından araştırmanın özneleri olarak seçilmiş; çalışmanın amacı ise “Osmanlı Mütefekkirleri Olarak Ziya Gökalp ile Satı Bey’in Eğitim Anlayışlarının Karşılaştırılması” olarak belirlenmiştir. Bu amaç doğrultusunda iki eğitimci-mütefekkirin “Eğitim görüşleri nedir? Bu görüşlerin fikrî arka planı nedir? İnsan ve toplum idealleri nasıldır?” sorularının cevabı aranmıştır. 
Çalışma nitel bir araştırma olarak planlanmış, durum araştırması deseni uygulanarak dokümanlardan veri toplanmıştır. Yine iki mütefekkirin eğitim görüşleri, Osmanlı döneminde yazdıkları kitap ve makaleler ile sınırlı tutulmuştur.
Araştırmadan elde edilen bulgulara göre Ziya Gökalp ile Satı Bey’in çözüm önerilerinin arka planında, birbirinden farklı gerekçeleri ve felsefî düşünceleri olduğu söylenebilir. Ziya Gökalp “millî eğitim” kavramı çerçevesinde eğitime “kültür”ü aktarma görevini verirken Satı Bey “pedagojik eğitim” iddiası ile eğitimin bireyin yeteneklerini en üst düzeye çıkarma ile vazifeli olduğunu düşünmektedir. Ziya Gökalp eğitim reformunda seçkinci “Tûbâ Ağacı Nazariyesi”ni savunurken, Satı Bey toplumcu ve yaygın eğitimi öngören “Tabiî Ağaç Nazariyesi”ni müdafaa etmektedir. İki mütefekkir de din ve ahlâk eğitimi verilmesi taraftarı olmakla birlikte; Ziya Gökalp din ve ahlâk eğitiminin merkezine kalbi ve duyguları koyarken, Satı Bey din ve ahlâk eğitiminin odağına akıl ile eşitlediği vicdanı yerleştirmektedir. Dolayısıyla eğitim alanındaki görüşlerine bakıldığında, Ziya Gökalp’in idealist bir eğitim anlayışını, Satı Bey’in ise realist bir eğitim anlayışını benimsediği söylenebilir.